Η απαράμιλλη πολυτέλεια του Κρατήρα του Δερβενίου
Το αδιαμφισβήτητο αριστούργημα του Αρχαιολογικού Μουσείου Θεσσαλονίκης αξίζει απόλυτα τη φήμη του ως ένα από τα σημαντικότερα δείγματα αρχαίας χαλκοπλαστικής – τίποτα δεν συγκρίνεται, ωστόσο, με την εμπειρία τού να το θαυμάσει κανείς από κοντά.
Αν μπορείτε να δείτε ένα και μόνο έκθεμα από το γεμάτο θησαυρούς Αρχαιολογικό Μουσείο Θεσσαλονίκης, αυτό είναι το δίχως άλλο ο φημισμένος ελικωτός Κρατήρας του Δερβενίου: ένα χάλκινο αγγείο τόσο πληθωρικά και περίτεχνα διακοσμημένο που όση ώρα κι αν το παρατηρεί κανείς, θα ανακαλύπτει διαρκώς νέες συγκλονιστικές λεπτομέρειες.
Ο κρατήρας ανακαλύφθηκε το 1962 στον τάφο Β της νεκρόπολης του Δερβενίου, δέκα περίπου χιλιόμετρα από τη Θεσσαλονίκη, η οποία απέδωσε εκπληκτικά ευρήματα, με κορυφαίο το μοναδικό αυτό αγγείο, που σώθηκε ακέραιο και αποτελεί ένα από τα πιο εκθαμβωτικά δείγματα αρχαίας τορευτικής, της τέχνης, δηλαδή, του να δίνει κανείς μορφή σε ανάγλυφο έργο.
Αν και καμωμένος από χαλκό, η υψηλή περιεκτικότητα του μετάλλου σε κασσίτερο χαρίζει στον κρατήρα την πολυτελή λάμψη του χρυσού, ενώ οι παραστάσεις που καλύπτουν κάθε σπιθαμή της επιφάνειάς του δεν θα μπορούσαν να περιγραφούν παρά μόνο ως οργιαστικές.
Προορισμένος αρχικά για την ανάμιξη του κρασιού με νερό, ο κρατήρας χρονολογείται στον 4ο αιώνα π.Χ., έχει ύψος σχεδόν ένα μέτρο και βάρος 40 κιλά, και περιλάμβανε, πέρα από τα υπολείμματα της καύσης του νεκρού, πλήθος πολύτιμων κτερισμάτων (χρυσό νόμισμα του Φιλίππου Β’, χρυσό δαχτυλίδι, χρυσές περόνες και χάλκινο επίχρυσο στεφάνι) που αναπόφευκτα επισκιάζονται από το ίδιο το σκεύος που τα διαφύλαξε για αιώνες.
Αν και καμωμένος από χαλκό, η υψηλή περιεκτικότητα του μετάλλου σε κασσίτερο χαρίζει στον κρατήρα την πολυτελή λάμψη του χρυσού, ενώ οι παραστάσεις που καλύπτουν κάθε σπιθαμή της επιφάνειάς του δεν θα μπορούσαν να περιγραφούν παρά μόνο ως οργιαστικές – με την κεντρική σκηνή να απεικονίζει τον ιερό γάμο του Διόνυσου με την Αριάδνη, κόρη του βασιλιά Μίνωα και της Πασιφάης.
Καθισμένος πάνω σε βράχο, ο γυμνός νεαρός Διόνυσος έχει το δεξί του πόδι πάνω στο μηρό της Αριάδνης, ενώ δίπλα του εκείνη ανασηκώνει το πέπλο της για να του αποκαλυφθεί, μια χαρακτηριστική για την αρχαία ελληνική εικονογραφία χειρονομία της νύφης. Το ιερό ζεύγος πλαισιώνουν ένας πάνθηρας, ιερό ζώο του Διονύσου, μαινάδες σε εκστατικό χορό, ένας Σειληνός και μία ακόμα, αινιγματική, ανδρική μορφή που εικάζεται πως πρόκειται για τον Πενθέα ή τον μυθικό βασιλιά της Θράκης, Λυκούργο, ο οποίος καταλήφθηκε από μανία ως τιμωρία για την ασέβεια που επέδειξε απέναντι στον θεό του οίνου.
Το συναρπαστικό αυτό έργο συμπληρώνεται από μικρότερες παραστάσεις-γιρλάντες γύρω από το λαιμό και τη βάση του αγγείου, διακοσμημένες αντίστοιχα από κλαδιά αμπέλου και κισσού, κι από άγρια θηρία και μυθικά ζώα. Ακόμα πιο εντυπωσιακά είναι τα ολόγλυφα αγαλματίδια τεσσάρων μορφών που κάθονται σχεδόν αποκαμωμένες στους «ώμους» του κρατήρα (ο Διόνυσος, ένας Σάτυρος και δύο μαινάδες), ενώ ακόμα και οι λαβές του αγγείου είναι πλούσια διακοσμημένες, με στροβιλιζόμενα φίδια και ανάγλυφες προτομές γενειοφόρων θεοτήτων, πιθανότατα του Ηρακλή, του Άδη και του Διονύσου.
Ένας ύμνος στον θεό Διόνυσο και στην εξουσία του πάνω στις δυνάμεις της φύσης, ο Κρατήρας του Δερβενίου αποδίδεται σε Μακεδόνα καλλιτέχνη, με εμφανείς ωστόσο τις επιρροές από την αττική τέχνη. Όσο για τον κάτοχό του, μια επιγραφή στο χείλος του αγγείου κατονομάζει τον Αστίωνα, γιο του Αναξαγόρα από τη Λάρισα, διανθίζοντας έτσι τη μυθολογική αφήγηση του κρατήρα με μια ιστορική: παραπέμπει πιθανότατα στην αριστοκρατική οικογένεια των Αλευάδων από τη Θεσσαλία, τους οποίους ο Φίλιππος ο Β’ έφερε ως εξόριστους το 344 π.Χ. στην περιοχή του Δερβενίου.
Διαβάστε επίσης
Μια μούμια 2000 ετών στο Αρχαιολογικό Μουσείο Θεσσαλονίκης
Η ιστορία μιας γυναικείας μούμιας του 4ου αιώνα μ.Χ., με αναλλοίωτη την καστανή κοτσίδα της και ένα χρυσοποίκιλτο μεταξωτό ύφασμα να τη συνοδεύει στο αιώνιο ταξίδι της, αποκαλύπτει ένα εύρημα εξαιρετικά σπάνιο για τον ελλαδικό χώρο.
Οι απίθανες περιπέτειες του Λέοντα των Κυθήρων
Το ρωμαλέο μαρμάρινο αρχαϊκό λιοντάρι που δεσπόζει στο Αρχαιολογικό Μουσείο Κυθήρων πέρασε μια σωστή οδύσσεια, αλλάζοντας διαρκώς χέρια και τόπους κατοικίας, προτού βρει επιτέλους την πολυπόθητη μόνιμη στέγη του.
Στα παρασκήνια ενός σύγχρονου εργαστηρίου παραγωγής αντιγράφων
Τι είναι το ακριβές αντίγραφο ενός αρχαιολογικού ευρήματος και γιατί θα έπρεπε να μας ενδιαφέρει; Τι διαχωρίζει ένα καλό από ένα κακό αντίγραφο και τι το κάνει έργο τέχνης από μόνο του;