Αρχαία Ολυμπία: Στο επίκεντρο της λατρείας του θεού Δία

Βρίσκεται στους νότιους πρόποδες του Κρονίου λόφου, ανάµεσα στον Αλφειό ποταμό και τον παραπόταµό του, Κλαδέο, και κατοικούνταν αδιάλειπτα από τη Νεολιθική Εποχή (γύρω στην 4η χιλιετία π.Χ.), όταν ο αρχικά μικρός αγροτικός οικισμός εξελίχθηκε σταδιακά στο μεγαλύτερο θρησκευτικό κέντρο του αρχαίου κόσμου.

Οι απαρχές άσκησης λατρείας στην περιοχή τοποθετούνται στη μυκηναϊκή εποχή και συνδέονται με τοπικές και πανελλήνιες θεότητες – προστάτιδες της γονιμότητας, όπως η Ρέα, η Θέμιδα, η Ειλείθυια, ο Κρόνος και η Γαία, τα ιερά των οποίων βρίσκονταν στην περιοχή και εξακολούθησαν να είναι σε χρήση καθ’ όλη την αρχαιότητα. Η Ολυμπία συνδέεται, επίσης, με τον μυθικό ήρωα Πέλοπα και τους Ολυμπιακούς αγώνες, τους οποίους καθιέρωσε, σύμφωνα με την παράδοση, όταν κέρδισε σε αρματοδρομία τον βασιλιά Οινόμαο. Σύμφωνα με έναν άλλο μύθο, από τους πολλούς που σχετίζονται με τις απαρχές των Ολυμπιακών Αγώνων – άρρηκτα συνδεδεμένους με το Ιερό, ο πρώτος αθλητικός αγώνας της περιοχής διεξήχθη ανάμεσα στον Δία και τον πατέρα του, Κρόνο.

Η λατρεία του Δία καθιερώθηκε πιθανόν γύρω στον 10ο με 9ο αιώνα π.Χ., και η Ολυμπία εξελίχθηκε σε τόπο μεγάλης θρησκευτικής σημασίας, πανελλήνιας εμβέλειας. Αρχικά η Άλτις, το ιερό άλσος που αναπτύχθηκε στους πρόποδες του Κρονίου λόφου, γεμάτο αγριελιές, πεύκα, και πλατάνια, δεν είχε οικοδομήματα. Οι πιστοί τοποθετούσαν τα αναθήματά τους στην ύπαιθρο, σε βωμούς ή σε κλαδιά δέντρων. Τα πρώτα μνημειακά κτίρια, όπως ο ναός της Ήρας, το Πρυτανείο, το Βουλευτήριο, οι θησαυροί και το πρώτο στάδιο, όπου τελέστηκαν οι πρώτοι ολυμπιακοί αγώνες, χρονολογούνται στην αρχαϊκή εποχή.

Ο μεγαλοπρεπής ναός του Δία, που δεσπόζει σήμερα στον αρχαιολογικό χώρο, χτίστηκε μεταξύ 470-456 π.Χ. Στο εσωτερικό του βρισκόταν το χρυσελεφάντινο άγαλμα του Διός, έργο του περίφημου Φειδία. Είχε ύψος 12 μ. και αποτελούνταν από ξύλο εσωτερικά, αλλά χρυσό, ελεφαντόδοντο, ασήμι και ημιπολύτιμους λίθους εξωτερικά.

Άλλα μνημειακά οικοδομήματα, όπως το Πρυτανείο, το κυκλικό Φιλιππείο, η Στοά της Ηχούς, το Μητρώο, το Νυμφαίο και το Λεωνιδαίο (μεγάλος πολυτελής ξενώνας) χρονολογούνται μεταγενέστερα, ενώ τα κοσμικού χαρακτήρα οικοδομήματα, όπως το Γυμνάσιο και η Παλαίστρα, τοποθετούνται χρονικά στην ελληνιστική εποχή.

Στη νότια πλαγιά του Κρονίου λόφου, το Νυμφαίο, που χτίστηκε από τον Ηρώδη τον Αττικό και τη σύζυγό του, Ρηγίλλη, στα μέσα του 2ου αιώνα μ.Χ., έλυσε τα χρόνια προβλήματα της ύδρευσης του Ιερού. Στο πρώτο μισό του 4ου αιώνα π.Χ. στήθηκαν οι Ζάνες, χάλκινα αγάλματα του Διός, με χρήματα από τα πρόστιμα που επιβλήθηκαν σε αθλητές για απάτη και δωροδοκία των αντιπάλων τους, από τα οποία σήμερα σώζονται τα βάθρα.

Έξω από τα όρια του ιερού άλσους, μπορεί κανείς να δει το εργαστήριο του Φειδία, όπου κατασκευάστηκε το κολοσσιαίο χρυσελεφάντινο άγαλμα του Δία. Μπορεί το άγαλμα να έχει χαθεί στα βάθη της ιστορίας, στο εργαστήριο όμως βρέθηκαν μήτρες, εργαλεία, κεραμικά και γενικά ό,τι χρειάζεται η ανθρώπινη φαντασία για να αναπλάσει αυτό το ανεκτίμητο δημιούργημα που έμεινε γνωστό ως ένα από τα επτά θαύματα του κόσμου.

Ανατολικά της Άλτεως, βρίσκεται το Στάδιο της Ολυμπίας, όπου τελούνταν οι αρχαίοι Ολυμπιακοί Αγώνες, αλλά και τα Ηραία, αγώνες γυναικών που ίδρυσε, σύμφωνα με το μύθο, η Ιπποδάμεια, σύζυγος του Πέλοπα, προς τιμήν της Ήρας, κι όπου συμμετείχαν αποκλειστικά γυναίκες αθλήτριες.

Η αφετηρία των Ολυμπιακών Αγώνων τοποθετείται στο 776 π.Χ. (πρώτη καταγεγραμμένη διοργάνωση των αγώνων) και τελούνταν κάθε τέσσερα χρόνια. Συνεχίστηκαν έως τα πρώτα χριστιανικά χρόνια, μέχρι την κατάργησή τους από τον Θεοδόσιο τον Α’ το 393 μ.Χ., μετά την τέλεση της 293ης Ολυμπιάδας.

Ο θεσμός των Ολυμπιακών Αγώνων υπήρξε δημοφιλής στον ελλαδικό χώρο, καθώς και αυτός της Ολυμπιακής εκεχειρίας που καθιερώθηκε. Αρχικά, στους αγώνες λάμβαναν μέρος μόνο κάτοικοι της Ήλιδας, σταδιακά άρχισε να επιτρέπεται και η συμμετοχή αθλητών από την Πελοπόννησο, και ακολούθησαν και άλλες πόλεις, όπως η Αθήνα, καθώς και άλλες πιο μακρινές περιοχές, όπως οι αποικίες στη Μεγάλη Ελλάδα, τη Μικρά Ασία, τη Ρόδο, την Αίγυπτο (ιδίως την Αλεξάνδρεια) κ.α.

Αρχικά, το αγωνιστικό πρόγραμμα περιλάμβανε μόνο το «στάδιο», τον αγώνα δρόμου, και διαρκούσε μια μόνο ημέρα. Αργότερα, οι Ολυμπιάδες συμπεριέλαβαν και άλλα αθλήματα και κατέληξαν να διαρκούν πέντε ημέρες. Η παρακολούθηση των αγώνων επιτρεπόταν σε όλους, ελεύθερους, δούλους και βάρβαρους, εκτός των γυναικών.